گیربکس یا همان جعبه دنده خودرو، یکی از قطعات مهمی که حرکت خودرو بدون آن غیرممکن به نظر می‌رسد است. گیربکس میزان معینی از گشتاور تولیدی توسط قوای محرکه را از طریق کلاچ به چرخ‌ها منتقل کرده و جزئی از سیستم انتقال قدرت محسوب می‌شود.
از آنجایی که هر موتور می‌تواند به میزان محدودی دور بگیرد وجود گیربکس این تضمین را فراهم می‌کند که راننده بتواند بدون بالا بردن بیش از حد دور موتور نیروی تولیدی آن را کنترل و سرعت وسایل نقلیه را افزایش دهد.
وظیفه جعبه دنده یا همان گیربکس چیست؟
اصلی‌ترین وظیفه گیربکس را باید ایجاد تعادل میان سرعت و نیرو دانست. این موضوع بدین معنی است که یک جعبه دنده باید بتواند در سربالایی‌ها نیروی کافی و مناسب خودرو را فراهم کند و در مسیرهای صاف و هموار همچون اتوبان‌ها و بزرگراه‌ها سرعت بالا مورد نیاز را تامین کند. چنین فرآیندی بدون انتخاب دنده مناسب در گیربکس میسر نمی‌شود.
انواع گیربکس
گیربکس‌ها را به طور کلی به دو دسته اتوماتیک و دستی تقسیم می‌کنند و شاید بتوان ادعا کرد که این روزها گیربکس‌های اتوماتیک محبوبیت بیشتری دارند. البته هنوز هم گیربکس‌های دستی در بین طرفداران دنیای‌خودرو جایگاه خاص خود را داشته و در واقع بسیاری معتقدند یک راننده واقعی هرگز به سراغ گیربکس اتوماتیک نمی‌رود.
مزایا و معایب گیربکس دستی
نحوه کار گیربکس‌های دنده دستی بدین صورت است که شما در ابتدا پای خود را برای کلاچ فشار داده و سپس دنده مورد نظر خود در گیربکس را انتخاب می‌کنید. پس از انتخاب دنده مناسب و قرار دادن اهرم دنده در جای خود پا را به آرامی از روی کلاچ برداشته و با فشردن پدال گاز بدون وارد شدن فشار به موتور به سرعت مورد نظر خود دست می‌یابید. با این کار موتور خودرو دوری بیشتر از حد توان خود تحمل نکرده و خودرو نیز با سرعت بیشتری حرکت می‌کند. انتخاب دنده کاملاً به سرعت حرکت خودرو بستگی داشته و یک راننده حرفه‌ای کاملاً آگاه است که در چه سرعتی چه دنده‌ای را انتخاب کند.
نکته کلیدی در انتخاب دنده مناسب آن است که شما بدانید در چه محدوده‌ای از دور موتور، موتور خودرو بیشترین نیروی گشتاور را تولید می‌کند. قرار گرفتن موتور خودرو در این محدوده به شما مجوز تعویض دنده را می‌دهد.
گفته می‌شود دور موتور ۳ تا ۴ هزار بهترین محدوده برای تعویض دنده است. البته به‌طور قطع هنگام قرار گرفتن خودرو در سربالایی‌ها این محدوده تغییر کرده و افزایش می‌یابد.
اگر دور موتور خودرو شما از محدوده استاندارد فراتر رفته و شما دنده را تعویض نکنید به موتور خودرو فشار وارد شده و میزان مصرف سوخت نیز افزایش می‌یابد. از طرف دیگر تعویض دنده در دور موتور پایین‌تر از حد استاندارد نیز سبب می‌شود که در شتاب‌گیری خودرو اشکال ایجاد شود. دنده مرده روغن سوزی، خرابی رینگ و پیستون و همچنین افتادن دیواره پوش‌های سیلندر در خودرو را به دنبال دارد.
بسیاری از رانندگان تعویض به موقع دنده را یکی از لذت‌بخش‌ترین قسمت‌های رانندگی دانسته و آن را از مزایای گیربکس‌های دستی می‌دانند. به‌علاوه شتاب‌گیری و تعویض به‌موقع دنده در صورت آگاهی راننده در گیربکس‌های دستی نسبت به گیربکس‌های اتومات بهتر است. همچنین هزینه نگهداری و تعمیر این قطعات در مقایسه با نمونه‌های اتوماتیک بسیار کمتر بوده و همین موارد در کنار یکدیگر سبب می‌شود که قشر عظیمی از رانندگان گیربکس‌های دستی را به نمونه‌های اتومات ترجیح دهد.
گیربکس اتومات؛ نحوه کار، مزایا و معایب
به همان میزانی که استفاده از گیربکس‌های اتومات به‌نسبت گیربکس‌های دستی راحت‌تر است لذت رانندگی کردن با آن‌ها نیز کمتر است. این گیربکس‌ها در ترافیک‌های طولانی و مسیرهای پر‌رفت‌و‌آمد بسیار کمک‌کننده بوده و راحتی استفاده از آن‌ها به این است که دیگر یک دست شما بر روی دنده و پای مخالف شما بر روی پدال کلاچ قرار نمی‌گیرد.
در رانندگی با دنده اتومات زحمت تنظیم سرعت خودرو با دور موتور دیگر بردوش راننده نیست و دردسرهای تغییر دنده و کلاچ گرفتن حذف می‌شود. در یک دنده اتومات چهار حالت D، N، R و P وجود دارد. اگر شما خودرو خود را در مکانی پارک کنید پس از توقف کامل باید دنده را در حالت P قرار دهید. حالت R یا همان Reverse برای مواقعی است که قصد دارید دنده عقب بروید. اگر دنده را بر روی این حالت قرار دهید و پای خود را از روی ترمز بردارید ماشین به سمت عقب حرکت خواهد کرد. اگر دنده خودرو بر روی حالت D قرار داشته باشد و شما پای خود را از روی پدال ترمز بردارید خودرو راه خواهد افتاد. بنابراین توصیه می شود پیش از استارت زدن حتماً وضعیت دنده را چک کرده و پای خود را بر روی ترمز قرار دهید. حالت N نیز مخصوص دنده خلاص است. این حالت برای مواقعی است که پشت چراغ قرمز ایستاده‌اید.
لازم به ذکر است که پدال گاز در خودروهایی که به دنده اتوماتیک مجهز هستند نقش مهمی را دارد. در این خودروها هر چه شما پای خود را بیشتر بر روی پدال گاز فشار دهید دهنده سبک‌تر شده و شما شتاب بیشتری می‌گیرد. عدم فشار پای شما بر روی پدال گاز به معنی دنده سنگین بوده که در سراشیبی‌ها بسیار کمک‌کننده است.
یک جعبه دنده اتوماتیک سواری نرم‌تری را برای شما فراهم می کند. به‌علاوه شوک‌های ناشی از تعویض دنده و ریپ زدن خودرو نیز حذف می‌شود. همچنین شتاب‌گیری خودرو بهبود یافته و میزان مصرف سوخت نیز کاهش قابل‌توجه می‌یابد.
در کنار مزایای یاد شده گیربکس‌های اتوماتیک معایب و ایرادات خاص خود را نیز دارند. یکی از مهمترین دردسرهای گیربکس‌های اتوماتیک تاخیر در تعویض دنده است. عمر این گیربکس‌ها به‌نسبت نمونه‌های دستی کمتر بوده و احتمال خرابی آن‌ها بیشتر است. به‌علاوه هزینه تعمیر این قطعات خودرو به‌خصوص در شرایط فعلی اقتصادی قابل توجه است و تمامی رانندگان از عهده آن برنمی‌آیند. یکی از مهمترین دلایلی که سبب می‌شود مشتاقان دنده دستی چندان تمایلی به گیربکس‌های اتوماتیک نداشته باشند عدم وجود دنده معکوس است که البته در برخی از نمونه‌های اتومات فعلی با فشردن پدال گاز تا انتها چنین امکانی نیز فراهم شده است.
روغن گیربکس چیست؟
روغن گیربکس همان روغن واسکازین است که به نسبت روغن موتور طول عمر بیشتری دارد چرا که با بخش‌های گرم و داغ موتور درگیر نیست. این روغن برای گیربکس‌های موتورسیکلت‌ها نیز مورد استفاده قرار گرفته و تعویض دنده در آن‌ها را هم روان‌تر می‌کند.
توصیه می‌شود هر ۳۰ هزار کیلومتر که تقریباً معادل یک سال استفاده از خودرو است روغن گیربکس آن تعویض شود. همچنین تغییر رنگ روغن و استعمال بوی سوختگی هنگام تعویض دنده نیز از نشانه‌های دیگری است که به شما هشدار می‌دهد که زمان تعویض روغن گیربکس خودرو فرا رسیده است.
منبع: khodro45